NOT: SAYFANIN EN ALTINDAN METNİN SUNUMUNU (SLAYTINI) İNDİREBİLİRSİNİZ.

TÜRKÇE DERS KİTAPLARINDAKİ METİNLERİN OKUNABİLİRLİK ÖZELLİKLERİ

GİRİŞ

   Türkçe derslerinin öncelikli işlevi, öğrencilerin anlama ve anlatma dil becerilerini geliştirmektir. Bununla birlikte, öğrencilerin öğretim sürecine etkin katılma, beklenen akademik başarıyı yakalama, sosyal yaşamda girişimci olma, iletişim kurma, problem çözme, yaratıcı düşünme becerilerinin edinimini sağlamaktır. Öğretmenler, genellikle bu temel becerilerin edinimini sağlamak için Türkçe ders kitaplarındaki okuma metinleri ve ona bağlı olarak yapılan etkinliklerden yararlanırlar. Öğrencilerin bilişsel ve sosyal becerilerini geliştirmek için, ders kitaplarına alınan metinlerin bazı temel ölçütlere sahip olması gerekir. Bu ölçütler, metinlerin kolay ya da güç okunur ve anlaşılır olmasıyla ilgilidir. Öğretim aracı olarak ders kitaplarındaki okuma metinlerinin, okunabilir ve anlaşılabilir olması hem öğrenme hem de ders işleme sürecini kolaylaştırır. (TÜRKÇE DERS KİTAPLARINDAKİ METİNLERİN OKUNABİLİRLİK VE ANLAŞILABİRLİRLİĞİ/ Dç. Dr. Halil Karatay)

Okunabilirlik Kavramı

   Okurun metni işlemleme ve anlamlandırma sürecinin etkili bir biçimde sürdürülebilmesinin önemli bir bölümünü metni oluşturan dilsel özellikler oluşturur. Okunabilirlik ve okuma-anlama ilişkili kavramlar olarak görülebilir. Alan yazınında yer alan tanımlama ve çalışmalara baktığımızda, okunabilirlik kavramının tanımlanmasında söz dizimsel ve anlamsal dizgelerin yer aldığını görmekteyiz.

 Okunabilirlik kavramı alan yazınında üç ayrı anlamda kullanıldığı görülmektedir (Klare, 1984). Bu yönüyle ‘’okunabilirlik’’ kavramını bir üst kavram diğer kullanımları ise bu kavram altında yer alan alt kavramlar olarak düşünebiliriz. Yapılan çalışmalarda, okunabilirlik kavramının ilişkilendirildiği alt kavramlar şu şekildedir:

  1. Okunaklılık
  2. Okunabilirlik
  3. Anlaşılabilirlik

   Klare (1963), okunabilirliği, metindeki dilsel özelliklerin bütününün okuyucu tarafından az veya çok kabul edilir olması durumu olarak tanımlamaktadır.

  1. El yazısı veya baskı biçimi olarak okunaklılığı belirtir.
  2. Yazının, içeriğinden kaynaklanan okuma kolaylılığını belirtir.
  3. Yazım biçiminden kaynaklanan kavrama ve anlama kolaylığını belirtir.

   Birinci tanım, metinlerin dış yapı özellikleri (harf büyüklüğü, renkler, resim ve sayfaların düzeni vb.) bakımından okunaklılığını belirtmekte.

   İkinci tanım, metnin içeriğini veya içyapı özelliklerini (metin konusu, paragraf konusu, plan, dil ve anlatım vb.) kapsamaktadır. Bu tanım daha çok çocukların metni anlamlandırması ile ilgili çalışmaları kapsamaktadır.

   Üçüncü tanım, tümce yapısı, sözcük ve öbek yapısına bakarak okunabilirliği belirlemekte ve bunu metnin okuma zorluk derecesiyle ilişkilendirmektedir.

METİNLERİN OKUNULABİLİRLİK DÜZEYLERİNİN TANIMLANMASI VE SINIFLANDIRILMASI

  Metinlerin okunabilirlik düzeylerinin tanımlanmasın ve sınıflandırılmasına yönelik alan yazınında kabul görmüş 3 yaklaşım vardır. Bunlar; (1) Uzman görüşü, (2) Çıkartmalı okunabilirlik işlemi ve (3) Okunabilirlik formülüdür (Klare, 1963).

  Metinler tümce özellikleri, sözcük özellikleri, içerik bilgisi vb. gibi özellikler bakımından incelenerek okuma alanında uzman kişilerce, hedef okur grubuna uygunluğu ölçüsünde sınıflandırılır. Fakat bu teknik, çıkartmalı okunabilirlik işlemi ve okunabilirlik formülleri gibi nesnel değerlendirme yapma olanağı sunmadığından çok da kabul görmemektedir. Aynı zamanda değerlendirme süreci çok zaman gerektirmektedir.

  Çıkartmalı okunabilirlik işlemi ise daha nesnel bir tanımlama ve sınıflandırma tekniği olarak görülmektedir (Rye, 1982). Temel olarak, metinlerin yapısal zorluğunun saptanmasında ve öğrencilerin okuma düzeylerinin belirlenmesinde kullanılır. Birçok araştırmacı tarafından çıkartmalı okunabilirlik işlemi ile elde edilen çıkartma puanları formüllerin geliştirilmesinde kıstas olarak kullanılmıştır (Taylor, 1953).

Okunabilirlik formülleri, az sayıda değişkenle yapılandırılmış, kullanımı kolay ve nesnel ölçme araçlarıdır. Formüllerin yapılandırılmasında, genel olarak uzman görüşüne göre sınıflandırılmış metinler, çıkartmalı okunabilirlik işlemi uygulanarak elde edilmiş okuma ve puanları veya o dilde geçerliliği ve güvenilirliği ortaya konmuş diğer bir formül ile yapılmış işlem sonucu elde edilen okuma puanları kıstas alınır (Dubay, 2007).

OKUNABİLİRLİĞİN ÖLÇÜLMESİNDE KULLANILAN DEĞİŞKENLER

  Okunabilirliği etkileyen birçok etmen vardır. Metinlerin okunabilirliğini etkileyen dilsel özellikler doğrusal ilişkisel eşlik göstermektedir. Bu doğrusallık kimi dilsel özelliklerle okunabilirlik arasında olumlu yönde etki gösterirken, kimi olumsuz yönde etki göstermektedir.

  Davison (1984), okunabilirlik formüllerinde metinden 100 sözcüklük bir kesitin alındığını ve aşağıda yer alan özelliklerin birkaçı veya hepsi alınarak formüllerin geliştirdiğini belirtmektedir.

  1. Tümce Özellikleri
  2. Ortalama tümce uzunluğu(Toplam sözcük sayısının veya toplam hece sayısının, tümce sayısına bölünmesiyle elde edilen değer).
  3. Yan tümce veya bileşik tümce sayısı
  4. İlgeç sayısı
  5. Adıl ve belirsiz artikel sayısı
  6. Kişi gönderimi sayısı
  • Sözcük Özellikleri
  • Sık kullanılan sözcük oranları (sözcük listesinden)
  • Çok heceli veya tek heceli sözcükler
  • Latince ve Germanik gövdeli sözcük oranları
  • Soyut ve somut gönderimler

Ateşman Okunabilirlik Formülünün Hesaplanmasında Kullanılan, Türkçe En Zor ve En Kolay Metinlerin Özellikleri

  Sözcük Uzunluğu (Seslem) Tümce Uzunluğu (Sözcük)
En kolay metin 2,2 4
En zor metin 3,0 30

Ateşman Okunabilirlik Formülünde Türkçe Metinlerin Okunabilirlik Sayılarına Göre Sınıflandırılması

  Okunabilirlik Sayısı
Çok Kolay 90-100
Kolay 70-89
Orta Güçlükte 50-69
Zor 30-49
Çok Zor 1-29

Formül Öncesi;

  • Sözcükleri sayın
  • Tümceleri sayın
  • Seslemleri sayın ( cm 4 seslem )
  • Ortalama tümce uzunluğunu bulun

          Ortalama tümce uzunluğunu bulmak için toplam sözcük sayısını tümce sayısına bölün.

Ateşman Okunabilirlik Formülü

  • O.S. = 198,825 – 40,175 – 2,610

                                       x1          x2

x1: Seslem olarak ortalama sözcük uzunluğu

x2: Sözcük olarak ortalama tümce uzunluğu

Çetinkaya – Uzun Okunabilirlik Formülü

ÇP= 118,823 – 25,987 x OSU – 0.971 x OTU

ÇP= Çıkartma Puanı

OSU= Ortalama Sözcük Uzunluğu

OTU= Ortalama Tümce Uzunluğu

Ortalama Tümce Uzunluğu(OTU) ve
Ortalama Sözcük Uzunluğu(OSU) Hesaplama

  • OTU = (Toplam Sözcük Sayısı)/(Toplam Tümce Sayısı)
  • OSU = (Toplam Seslem Sayısı)/(Toplam Sözcük Sayısı)

Türkçe Metinlerin Okunabilirlik Düzeylerin Tanımlanması ve Sınıflandırılması

Okunabilirlik Puanı Okunabilirlik Düzeyi Eğitim Düzeyi
0 – 34 ENGELLİ DÜZEY 10. , 11. ve 12. Sınıf
35 – 50 EĞİTSEL OKUMA 8. Ve 9. Sınıf
51+ BAĞIMSIZ OKUMA 5. , 6. ve 7. Sınıf

Guning Fog İndexi

Üç heceli kelime oranı=

 ( Üç veya daha fazla heceli kelime sayısı) / (Kelime sayısı)   x 100

Kelime Ortalaması =    (Kelime sayısı) / (Cümle sayısı)

Fog İndexi = (Üç heceli kelime oranı + kelime ortalaması) x 0.4

Evren Yayınları 8. Sınıf Türkçe Ders Kitabının
Guning Fog İndex’ine Göre İncelenmesi ve Metinlerin Okunabilirlik Düzeyleri

Metin 3+ Heceli Kelime Oranı Cümledeki Kelime Ortalaması Guning Fog İndexi Okunabilirlik Düzeyi
  Hedeflerine Koş 64,70 5,89 12,186 Zor
Atatürkçü Düşünce 75,576 14,747 22,119 Zor
Ayasofya Cami 85,45 12,75 25,394 Zor
Dede Korkut 46,37 4,8 9,11 Kolay
Sinemalarda Yaşamak 38,46 6,11 7,22 Kolay
Komşular 75,45 4,3 12,09 Zor

Evren Yayınları 8. Sınıf Türkçe Ders Kitabının
Guning Fog İndex’ine Göre İncelenmesi ve Metinlerin Okunabilirlik Düzeyleri

Metin 3 Heceli Kelime Oranı Cümledeki Kelime Ortalaması Guning Fog İndexi Okunabilirlik Düzeyi
Çalıkuşu 64,70 5,89 19,736 Zor
Resimden 50,92 12,84 20,307 Zor
Osman 44,45 12,85 14,288 Zor
Değerlere Uymada Üç Hata 72,42 9,12 21,356 Zor
Cumhuriyet 51,42 12,28 20,968 Zor
Osmancık 46,18 10,23 13,97 Zor
Nu METİN ADI Tür OSU OTU A OPU UÇ OPU METİN DÜZEYİ
1 Komşular   2,534 4,300 85,798 48,797 Kolay – Eğitsel
2 Yardım Ederken   2,923 19,865 51,367 38,852 Zor-Eğitsel
3 Ceylana Yardım Edenler   2,941 20,125 50,632 39,253 Zor-Eğitsel
4 Değerlere Uymada Üç Hata   2,1 10,9 84,05 52,42 Orta-Bağımsız
5 Dostluk Derken   2,6 4,3 82,4 46,4 Zor-Eğitsel
6 Atatürkçü Düşünce   2,678 14,642 53,022 35,093 Orta Güçlükte – Eğitsel
7 Türkiye’nin Önemi   2,9 6,2 65,31 36,96 Orta-Eğitsel
8 Dersimiz Atatürk   2,6 5,2 78,9 45 Kolay – Eğitsel
9 Cumhuriyet   3 5,9 61 34,41 Orta-Eğitsel
10 50. Yıl Marşı   2,4 8,2 80,39 31,310 Kolay – Engelli
11 Basat’ın Tepegöz’ü Öldürmesi   2,94 7,33 61,2 35,06 Orta-Eğitsel
12 Bar   2,35 5,46 90,11 52,42 Çok kolay- Bağımsız
13 Osmancık   2,64 11,42 62,82 39,05 Orta-Eğitsel
14 Hoca Nasreddin’in Romanı   2,73 8,61 66,5 39,41 Orta eğitsel
15 Dede Korkut   2,402 5,655 84,566 50,912 Kolay – Eğitsel
16 Hedeflerine Koş   2,574 5,835 80,186 46,208 Kolay – Eğitsel
17 Gizli Duran Kabiliyetler   2,75 8,23 43,87 74,61 Zor Bağımsız
18 Osman   2,94 7,22 69,65 40,45 Orta eğitsel
19 Selim’i Anarım   2,7 11,9 40,73 23,896 Zor – Engelli
20 Sol Ayağıyla Yanan Adam   2,7 12,6 54,82 34,71 Orta eğitsel
21 Ayasofya Cami   2,608 12,067 62,559 39,332 Orta Güçlükte – Eğitsel
22 Evimiz Hür Vatan Gibi   2,2 4,6 97,95 56,89 Çok kolay Bağımsız
23 Van Gölü Turnalar Gölü   2,75 8,73 43,87 74,61 Orta güçlükte-Bağımsız
24 Caddeler   2,68 5,1 79,2 46,1 Kolay eğitsel
25 Çalıkuşu   2,59 5,3 77,8 46,3 Kolay eğitsel
26 Faruk Nafız Çamlıbel   2,63 13,1 68,1 39,75 Orta eğitsel
27 Sinemalarda Yaşamak   2,479 6,11 83,285 48,472 Kolay – Eğitsel
28 Resimden   2,5 12,1 67,1 41,8 Orta eğitsel
29 Güzel Sanatlar Olmazsa   2,49 7,8 81,3 30,87 Kolay – Engelli
30 Tac Mahal   2,43 8,8 79,7 32,58 Kolay – Engelli

Kaynakça;

  • Temur, T. (2003). Okunabilirlik (readability) Kavramı. Türklük Bilimi Araştırmaları (13), 169-180.
  • Karatay, H., Bolat, K. K. ve Güngör, H. (2013). Türkçe Ders Kitaplarındaki Metinlerin Okunabilirlik ve Anlaşılabilirliği. The Journal of Academic Social Science Studies, 6(6), 603-623.
  • Ülper, H. (2015). Türkçe Ders Kitabı Çözümlemeleri. Pegem Akademi.
  • Okur, A., Arı, G., Ersoyol, F. ve Okur, E. K. (2013). 5. Sınıf Türkçe Ders Kitaplarındaki Metinlerin Okunabilirliği. Sakarya University Journaly of Education, 3(2), 65-79.
  • Gunning Fog Index, erişim adresi: http://www.gunning-fog-index.com.
  • Durukan, E. (2014). Metinlerin Okunabilirlik Düzeyleri ile Öğrencilerin Okuma Becerileri Arasındaki İlişki. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 2(3), 68-76.
  • Ateşman, E. (1997). Türkçede Okunabilirliğin Ölçülmesi. A.Ü. TÖMER Dil Dergisi, sayı:58, s.171-174.
  • Çetinkaya, G. (2010). Türkçe Metinlerin Okunabilirlik Düzeylerinin Tanımlanması ve Sınıflandırılması. Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.

 

Okunabilirlik SLAYTINI İNDİR